Οι προηγμένες χώρες αναγνωρίζουν ότι το στελεχιακό δυναμικό που θα διαμορφώσει την πολιτική, οικονομική και πολιτισμική ανέλιξη της κοινωνίας, πηγάζει από τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα (ΑΕΙ). Oι χώρες που εδραίωσαν κορυφαία ΑΕΙ ευημερούν και ηγούνται. Ομως μια πολιτεία δεν μπορεί να έχει μόνο κορυφαία ΑΕΙ, μιας και τα ΑΕΙ διαφέρουν ως προς τους στόχους και τις προτεραιότητες της ακαδημαϊκής τους αποστολής. Ετσι, η πολιτεία οφείλει να παρέχει την κανονιστική/διοικητική ευελιξία, ώστε ανάλογα με την αυτοπροσδιοριζόμενη ακαδημαϊκή αποστολή του κάθε ΑΕΙ, να υιοθετεί τρόπο λειτουργίας, προφίλ στελεχιακού δυναμικού και φοιτητών που θα εξυπηρετούν τους στόχους τους, αλλά και τις ανάγκες της κοινωνίας. Η πολιτεία οφείλει να ελέγχει, να αξιολογεί και να χρηματοδοτεί τα ΑΕΙ ανάλογα με την επίτευξη των στόχων λειτουργίας τους.

Στην πατρίδα μας αυτό δεν είναι κατανοητό. Οι κατά καιρούς πολιτικές ηγεσίες επιδιώκουν να ταυτίσουν το όνομά τους με έναν νέο νόμο-πλαίσιο, ο οποίος ευαγγελίζεται την ακαδημαϊκή αριστεία συλλήβδην για όλα τα ΑΕΙ, ως και αυτή να επιτυγχάνεται με μια «κανονιστική συνταγή λειτουργίας». Ομως, η εφαρμογή τέτοιων νόμων προσανατολίζει τον ακαδημαϊκό διάλογο όχι στο περιεχόμενο της ακαδημαϊκής αποστολής των ΑΕΙ, αλλά στη διαδικασία εφαρμογής του γενικού κανονιστικού πλαισίου. Κάποιοι μάλιστα περιμένουν ότι η Ευρωπαϊκή Ενωση (Ε. Ε.) θα παρέμβει και θα επιβάλει «τους κανόνες αριστείας» στα ΑΕΙ! Ομως, η «Ευρώπη» έχει ήδη τα κορυφαία ακαδημαϊκά της ιδρύματα και λίγο ενδιαφέρεται για το αν θα αναπτυχθούν ελληνικά κέντρα «αριστείας».

Πρέπει, λοιπόν, να εγκαταλείψουμε πολιτικάντικες πρακτικές. Αυτό θα γίνει μόνο με την πολιτική «επιβράβευσης της αριστείας και της συνέπειας». Η κοινωνία και η ακαδημαϊκή κοινότητα πρέπει να δεχθούν ότι οι άριστοι και συνεπείς επιστήμονες είναι ένα «κόσμημα και κοινωνικό πλεονέκτημα», όχι ένα «ελιτίστικο βαρίδι» που περιορίζει τους οπαδούς της άποψης «είμαστε όλοι ίδιοι, ανεξάρτητα με το τι προσφέρουμε κτλ.». Κάποτε οι καθηγητές των ΑΕΙ θα πρέπει αφυπηρετώντας να υπερηφανεύονται ότι «οι διάδοχοί τους είναι καλύτεροι από αυτούς» και όχι ότι εκλέγουν «κακέκτυπά τους».

Δυστυχώς, η χώρα μας «βιώνει» την ανοησία, μάλλον την ανευθυνότητα του πολιτικού συστήματος. Το υπουργείο πέρασε πριν από λίγους μήνες νόμο με πολιτική συναίνεση πρωτοφανούς πλειοψηφίας και αυτιστικά, αν όχι σκόπιμα, αναθέτει τη διαδικασία των αλλαγών στα χέρια εκείνων οι οποίοι θεωρούνται υπεύθυνοι για την έως σήμερα αστοχία της ακαδημαϊκής αποστολής: στους πρυτάνεις. Οι πολιτικοί, εθισμένοι στο πολιτικό αλισβερίσι, αρχίζουν τις υποχωρήσεις: αρχικά για να ψηφισθεί ο νόμος, δίνουν την πλειοψηφία των μελών του Συμβουλίου Ιδρύματος (Σ. Ι.) στα εσωτερικά μέλη, μετά δίνουν την εκλογή του πρύτανη στα μέλη ΔΕΠ (ανεξαρτήτως βαθμίδας, ακόμα και σε μη μόνιμα μέλη ΔΕΠ). Η δικαιολογία τους είναι ότι αφήνουν την επιλογή των τριών επικρατέστερων υποψηφίων στο Σ. Ι., λες και υπήρξαν ποτέ πάνω από τρεις υποψηφιότητες για τη θέση του πρύτανη! Βλέποντας τα δύσκολα και την καθολική άρνηση των υπό κατάργηση πρυτάνεων να ενεργοποιήσουν την εφαρμογή του νόμου προχωρούν σε νέο αλισβερίσι: υποχωρούν στις συνδικαλιστικές απαιτήσεις και επιτρέπουν στους λέκτορες, ακόμα και τους πρωτοδιόριστους, να προκηρύξουν τις θέσεις για προαγωγή στη θέση του επίκουρου καθηγητή.

Οταν βλέπουν ότι πάλι τίποτα δεν γίνεται, κάνουν νέα υποχώρηση, καταργώντας και το όριο ηλικίας των 67 ετών για τους υποψηφίους πρυτάνεις (καλοπιάνουν έτσι κάποιους «ώριμους» υποψηφίους, γνωστά πολυχρησιμοποιημένα ακαδημαϊκά υλικά που ευθύνονται για τη σημερινή κατάσταση).

Διώχνουν τον υφυπουργό για να προχωρήσει ο νόμος και τρέχει να σωθεί η υπουργός, η οποία μετά τόσες υποχωρήσεις δεν αναγνωρίζει πλέον τον νόμο της. Τέλος, βάζουν και έναν πρώην πρύτανη, ως υπουργό, με «δημοκρατικό παρελθόν», ο οποίος υποτίθεται ότι αποτελεί «εγγύηση και ασφάλεια» για τις νέες αλλαγές στον νόμο (την εκλογή του κοσμήτορα με την ψήφο των μελών ΔΕΠ και αλλαγή του συστήματος εκλογών). Θα βάλουμε και λίγη ποσόστωση φοιτητικής ψήφου, προκειμένου να γίνει η αλλαγή ακόμα πιο δημοκρατική. Καταπληκτικά! «Ωδινεν όρος και έτεκε μυν».

Επιμύθιον: Η πολιτεία καθορίζει τα διεθνή ακαδημαϊκά πρότυπα και όποιο ΑΕΙ τα ακολουθεί «κερδίζει αυξημένη χρηματοδότηση για παραπέρα ανάπτυξη». Δημιουργεί και χρηματοδοτεί: α) Εθνικά Μεταπτυχιακά Προγράμματα Σπουδών με κρατικούς υπότροφους και σε συνεργασία με ξένα Ακαδημαϊκά Ιδρύματα και Ερευνητικά Κέντρα, και β) Οργανισμό Κατανομής Χρηματοδοτήσεων Ερευνας, ο οποίος χρηματοδοτεί σταθερά τους καλύτερους επιστήμονες στα ΑΕΙ και στα Ερευνητικά Κέντρα της χώρας, τα οποία συνδέει με τα ΑΕΙ. Ολα αυτά με εξωτερικές αξιολογήσεις, με βιβλιομετρικά δεδομένα και αντικειμενικά στοιχεία και με αναφορά στη σταθερή στον χρόνο και ποιότητα επιστημονική απόδοση των ερευνητών της χώρας, όπου θα συνεκτιμάται η συνολική επιστημονική συμβολή τους στην ανάπτυξη της έρευνας αλλά και η αφοσίωσή τους στην εκπαίδευση νέων επιστημόνων στη χώρα μας.

Μιχάλης Κουτσιλιέρης, καθηγητής Ιατρικής, Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών